ओरिगामी गणेश

हा लेख मायबोली (http://www.maayboli.com/) वर गणेशोत्सवासाठी प्रकाशित झाला होता.
*****
ओरिगामी हि एक जपानी कला. कागदापासून वेगवेगळे आकार तायार करणारी. अगदी साध्या बोटी पासून अगदी कठीण अशा ड्रेगन पर्यंत सगळेच आकार बनवता येतात यात.   जपानी मुलांना अगदी दोन वर्षापासूनच कागद कसा नीट दुमडायचा याची ओळख करून दिली जाते. शाळेतही ओरिगामी हा विषय शिकवला जातो. कधी कधी मला वाटत जपान्यांच्या नीटनेटकेपणामागे, आणि नियम काटेकोर पाळण्यामध्ये या ओरिगामी शिक्षणाचा फार सहभाग असावा.   ओरिगामी मध्ये प्रत्येक घडी अगदी काटेकोर असली तरच शेवटचा आकार आपल्या मनाजोगता येतो.  आणि असेही म्हटले जाते कि  ओरिगामी मुळे गणिती संकल्पना खूप पक्क्या डोक्यात बसतात. अर्थात हि ऐकीव माहिती आहे. 

एवढ असूनही मी कधी ओरिगामी शिकायच्या फंदात पडले नव्हते. नाही म्हणायला दोन तीन पुस्तके आणून सुरुवातीची फुलं , बोट अस काहीबाही करून बघितलं पण तेवढच. अलीकडे अचानक मला वाटलं कि ओरिगामी मध्ये गणपती करता येत असेल का? आंतरजालावर शोधून बघितलं पण फारस काही सापडलं नाही. भारताच्या ओरिगामी मित्र वेबसाईटवर गणपती केला आहे अस कळलं पण तो कसा करायचा ते मात्र मिळाल नाही.  मग हिरमुसले होऊन ती गोष्ट तशीच राहिली. आपणच प्रयत्न करून बघू असाही वाटलं पण कसा जमणार म्हणून सोडून दिलं. तरी बहुधा मनाने सोडलं नसावा हा विचार. कारण फावल्या वेळात ओरीगामिच्या वेगवेगळ्या घड्या पहात होते कधी मधी. त्यानंतर परत एकदा असच कागद हातात घेऊन , बघू या जमतय का काही असा विचार करत करून बघायला लागले आणि काय आश्चर्य चक्क गणपतीचा आकार जमतोय असा वाटलं. मग थोडं अजून शोध घेऊन कागदाला वळण कस द्यायचं ते शोधाल आणि त्यामुळे गणपतीची सोंडहि छान झाली. मग बरेच कागद वापरून पुन्हा पुन्हा करून एक पद्धत नक्की केली. आता तयार झालेला गणपती बघून आनंद अगदी गगनात मावत नव्हता. अगदी कुणाला सांगू आणि कुणाला नको अस झालं. तुम्हा सगळ्यांसमोर   ओरिगामी गणपती करायची पद्धत  दाखवायला गणेशोत्सवासापेक्षा योग्य संधी कुठली असणार ना. बहुधा म्हणूनच गणपती बाप्पा अगदी योग्य वेळी  कागदातून अवतरले असावेत.    

चला तर मग एक कागद , कात्री  आणि  गोंद घेऊन बसा माझ्या बरोबर.

१. लागणारे साहित्य

२. तुमचं काम करायला एक चांगली जागा , टेबल ठरवा.  कागद मार्बल पेपर (घोटीव कागद ) किंवा त्याप्रकारचा घ्या. फक्त फार जाड नको, आणि अगदी पातळ सहज फाटणारा नको. 

३. कागदाची दोन टोके अशा प्रकारे जुळवा

४. आणि मध्ये कर्णावर (digonal) एक घडी घालून घ्या.

५. आता कागद परत उघडा

६.  मग एक बाजू कर्णावर जोडली जाईल अशी दुमडा.

७. दिसरी बाजूही तशीच दुमडा.

८  मग परत एकदा नवीन तयां झालेली बाजू कर्णावर दुमडा.

९. दुसरी बाजू पण याच पद्धतीने दुमडा.

१०. तुम्हाला अशाप्रकारचा कोनाकृती आकार झालेला दिसला पाहिजे.

११.  त्या कोनच टोक घेऊन विरुद्ध बाजुला टेकवा.

१२. आणि दाबून नीट घडी पाडून घ्या.

१३.  त्यानंतर या अर्ध्या भागाला परत एकदा दाखवल्याप्रमाणे दुमडा. 

१४. आणि हा वर आलेला छोटा भाग उलट्या बाजूने परत एकदा दुमडा.

१५.   या घड्या उलगडल्यावर असा दिसले पाहिजे.

१६. मग हि जी पहिली घडी  अशी दिसली पाहिजे. 

१७. हि पहिली घडी तिथे कात्रीने दाखवल्याप्रमाणे कापा. दोन्ही बाजूला असे कापून घ्या.

१८. कापलेला भाग उघडून एक छोटीशी घडी घालून दाखवल्याप्रमाणे दुमडून घ्या.

१९. दोन्ही बाजूला सारखेच दुमडून घ्या. हा होईल गणपतीच्या कानाचा भाग.

२०. या कानाचे खालचे कोपरे किंचितसे दुमडा म्हणजे मग समोरून छान कानाचा  आकार येईल.

२१. आता समोरून बघितल्यावर गणपती सारखा दिसायला लागलाय ना?

२२. परत एकदा मागच्या बाजूने सोंडेचा भाग असा घडी करा.

२३ व २४. त्यावर उरलेला सोंडेचा भागहि तश्याच पद्धतीने घडी घालत रहा.

२५. शेवटी अस झिगझाग सारख दिसलं पाहिजे.

२६.  हे अस स्प्रिंग सारख वाटला पाहिजे मग हा सोंडेचा भाग छान दिसतो. 

२७. हे झिगझाग आघाडा. पण सगळ्यात पहिली घडी (२२ मध्ये घातलेली ) मात्र उघडू नका हं.  उघडल्यावर असा दिसत. पुढच्या पायऱ्या करायच्या नसतील तर इथेच थांबून सुद्धा चालेल. हाही आकार गणपतीसारखा दिसतोच आहे. डोळे काढल्यावर आणि दात लावल्यावर अगदी छान गणपती दिसतो. पण वक्रतुंड गणेश हवा असेल तर मात्र पुढच्या पायऱ्या कडे वळाच.

२८. या पुढच्या घड्या थोड्या कठीण आहेत. कागद अशाप्रकारे मध्यावर दुमडून घ्या.

२९. सोंडेसाठी  आपण आधीच पाडलेल्या आडव्या  घड्या परत एकदा दाबून नीट दिसतील अशा करून घ्या.

३०. आता दाखवल्याप्रमाणे प्रत्येक आडव्या घडीसाठी एक तिरकी घडी करा. हि तिरकी घडी करताना लक्षात ठेवायची गोष्ट म्हणजे जितकी जास्त तिरकी तितकी जास्त वळलेली सोंड. म्हणून कमी तिरक्या करा. घडी करताना त्रिकोणाचे शीर कागदाच्या उघड्या बाजूकडे ठेवा. हे उलटे केलेत तर सोंड बाहेर वळण्या ऐवजी आतल्या बाजूला वळेल. 

३१. उघडल्यावर अस दिसलं पाहिजे. हि खूपच महत्वाची पायरी आहे.

३२. त्या घड्या अशा त्रिकोणाकार दिसल्या तरच पुढच्या घड्या   घालता येतील.

३३. आता फोटोमध्ये दाखवल्याप्रमाणे आडव्या आणि तिरप्या रेघेवर असं दुमडा. त्यामुळे तिरकी घडी वर येऊन  आडवी घडी त्या तिरक्या घडीच्या खाली झाकली जाईल.

३४. वरची पायरी अजून तीन आडव्या घड्यांसाठी करा.

३५. शेवटच्या घडीत मात्र अगदी टोक दिसू नये म्हणून थोडं टोक मागच्या बाजूला दुमडून घ्या. आणि शेवटची घडी अशी त्या मध्यकर्णावरच  आतल्या बाजूला वळवा. 

३६. आता तुमच्या घड्या अशा दिसू लागल्या असतील.

३७. मधली कर्णावरची घडी उघडल्यावर छानसा गणेशाकार दिसू लागला असेल नाही?  त्याचा वरचा डोक्याचा टोकदार भाग मागच्या बाजूला दुमडून टाका आणि मग गणपतीचा चेहेरा बघा किती छान दिसतोय ते. 

३८. त्याला सुंदरसे डोळे काढा. गंध काढा. आणि अरे हो दात राहिलाय ना अजून.

३९. आता एक पांढरा २ सेमी x २ सेमीचा तुकडा घ्या.   

४०. त्याचा परत ३ ते ७  पायऱ्या वापरून एक कोन करा. 

४१. तो मध्यावर दुमडून टाका  आणि मग हा चिमुकला कोन दाताच्या जागी गोंदाने चिकटवून टाका. 

४२ व ४३ . आता या गणपतीचे काय करणार बर? बघा तुम्हाला याचं पॉपअप ग्रीटिंग कार्ड करता येईल. 

 

४४. मी हा गणेश असा सोनेरी कागदावर चिकटवून भिंतीवरच लावलाय. 

   

  काय मग आता शिकवणारना हा गणपती आपल्या मित्र मैत्रीणीना आणि आजुबाजूच्या बच्चे कंपनीला? तुम्हाला आणि इतरांनाही आवडला तर मला येऊन सांगायला विसरू मात्र नका. 

या इथे तुमच्यासाठी सगळ्या पायऱ्या एकत्र.